Výlety do okolí

Textilka Walim – filmové bitevní pole

Na stěnách lze stále vidět čerstvé stopy po kulkách. Mezi rozbořenými stavbami sníh zakrývá barikády ze suti a kolem zdí leží kusy zničeného opevnění. Mohlo by se zdát, že se nacházíme na místě, které bylo svědkem urputných bojů. Když se rozhlížíme kolem, nemůžeme se zbavit pocitu, že jsme se ocitli na místě, kde ještě před chvílí zuřila válka. Paradoxem tohoto místa je to, že v troskách, o kterých mluvím, se nikdy žádné boje neodehrály.

To, co podle popisu může připomínat zničenou Varšavu nebo Vratislav, jsou skličující zbytky donedávna fungujícího Textilního závodu Walim (Zakłady Przemysłu Lniarskiego ''Walim''). Do těchto míst válka nikdy nepronikla. S tím počítali také nacisti, kteří v nedalekém okolí umístili tajemný komplex postavený za druhé světové války, nesoucí kryptonym Riese.

Walim, kterému se budeme v tomto článku věnovat, je menší obec v Sovích horách. Na počátku 19. století se obyvatelé horské vesnice zabývali především tkaním látek. Obec získává průmyslový charakter poté, co zde byly založeny dvě firmy, které se zabývaly výrobou textilu. Obě společnosti se spojí v 80. letech 19. století a vzniká firma Websky, Hartmann & Wiesen AG. Firma se rozvíjí a roste zde průmyslový komplex zahrnující stavby původních dvou společností. Díky dobrému řízení slaví nový závod první úspěchy. Textilka ve Walimu získává velký význam nejen v rámci Pruska. Výrobky ze Sovích hor putují na evropský trh. Hospodářské výsledky továrníků umožnily modernizovat walimský závod – vznikají nejen nové výrobní haly, ale také sociální zázemí. Majitelé u závodu zakládají školku, požární zbrojnici, jídelnu a dokonce i kasino. Oblast celého komplexu, kterému dominují dva vysoké komíny, má ve 40. letech 20. století po obvodu kilometr. Závod se ještě do 90. let skládal ze dvou několikapatrových výrobních hal, vlastní závodní elektrárny, kotelny (po demolici v roce 2004 po ní zůstala jen přední stěna), budov technického zázemí a veliké budovy sloužící k bělení a chemické úpravě textilu, ze které zůstaly jen pahýly opálených stěn.

Ke zničení majetku slezských továrníků nedošlo v roce 1945. Během války je výroba částečně omezena a budovy jsou použity jako pobočný tábor koncentračního tábora Gross-Rosen. V květnu 1945 nová vláda přejímá nedotčený objekt i s jeho německými zaměstnanci. Pro nové Polsko jsou dolnoslezské závody hybnou silou pro nastartování hospodářství v zemi. Krátce po válce závod opět zahajuje výrobu. Zaměstnanci závodu zůstávají na místě, němečtí odborníci jsou nyní potřební pro řízení výroby. Z Walima budou vysídleni teprve poté, co se objeví nový polský personál. Závod fungoval nepřetržitě až do konce existence Polské lidové republiky. Socialistické hospodářství sice nedovolilo překonat předválečné úspěchy, ale textilka ve Walimu pokračovala ve výrobě. Během posledního půlstoletí byl závod pomalu modernizován a udržován v provozu.

Perspektiva konce nadchází v 80. letech 20. století, kdy továrna, stejně jako celé centrálně plánované hospodářství, zápasí se stále většími finančními problémy. V roce 1992 v důsledku výrazné krize vyhlásila textilka Walim bankrot a jednotlivé budovy byly odprodány soukromým osobám.

Hospodářská transformace probíhající v 90. letech byla pro dolnoslezské hospodářství tragická. Situaci lze přirovnat pouze ke krizi vyvolané krachem na americké burze v roce 1929. Tento „černý čtvrtek“ se dotknul nejen Walima. Do konce 90. let na Dolním Slezsku zkrachovaly prakticky všechny textilní závody. Když jsou ve Walbrzychu zamykány doly, ve Świebodzicích krachuje textilní průmysl. Totéž se stává v revíru Kamienna Góra, po čemž se zavírá závod na úpravu bavlny v Bogatyni a mnoho dalších textilek v dolnoslezských obcích. O práci přicházejí lidé, kteří zde pracovali celý život. Nekompetentní řízení hospodářství a zaplavení trhu výrobky z Asie způsobily, že Walim a ostatní obce už neměly možnost se znovu stát průmyslovými centry.

Závod ve Walimi, který v roce 1992 zastavil výrobu, je opuštěný a nový majitel nemá žádné plány, co bude v budoucnu s továrnou dělat. Průmyslová památka začíná neuvěřitelně rychle chátrat. Závodní haly jsou zdrojem surovin pro okolní obyvatele a zloděje. Komplex stavěný od 19. století je neustále sužován požáry a drancováním. Během více než 20 let od zavření továrny zmizela většina vybavení a značná část budov. Milníkem byly demoliční práce v roce 2004. Po nich z továrny zůstaly pouze kamenné sutě a zničené betonové konstrukce.

Válka Walim nikdy nezasáhla, to, co zde vidíme nyní, je výsledek špatné politiky, a ne leteckého bombardování. V roce 2016 toto místo již prakticky nemá žádnou perspektivu.
V posledních letech si ruiny bývalého Textilního závodu Walim oblíbili filmaři. Mezi sutinami, které nepotřebovaly žádné další dekorace, byly natočeny takové produkce jako Tajemnica Twierdzy Szyfrów nebo Miasto 44 o Varšavském povstání (sic!).

Ironií osudu je to, že místo, které se uchránilo před válečnou vřavou, slouží dnes jako exteriér válečných filmů. Filmaři ale musí místo „ozdobit“ stopami po kulkách, protože žádná toto místo neponičila.

 

1
2
4
5

 


Na ścianach wciąż widać świeże ślady po kulach. Pomiędzy zrujnowanymi budynkami śnieg zakrywa szańce usypane z gruzów, a wokół murów leżą elementy pośpiesznie rozmontowanej barykady. Wydawać by się mogło, iż jesteśmy w miejscu, które było świadkiem zażartych walk. Widząc to wszystko, nie można oprzeć się wrażeniu przebywania na ciągle świeżym pobojowisku. Paradoks tego miejsca jest jednak nie mniej intrygujący, w ruinach, o których piszę, nigdy nie miały miejsca żadne walki.

Tym, co z opisu może przypominać zniszczoną Warszawę lub Wrocław, są przygnębiające pozostałości jeszcze nie tak dawno działających Zakładów Przemysłu Lniarskiego ''Walim''.
Wojna tu nigdy nie dotarła, zakładali to także naziści umiejscawiając w pobliżu jeden z najbardziej tajemniczych kompleksów powstałych w czasie drugiej wojny światowej, noszący kryptonim ''Riese''.

Walim, bo niemu poświęcony jest ten artykuł, to niewielka miejscowość w górach Sowich. Na początku XIX w., jest górską wioską, której mieszkańcy trudnią się przede wszystkim tkactwem. Miejscowść zaczyna przybierać przemysłowy charakter, gdy powstają tu dwie spółki, których działalnością jest produkcja tkanin. Oba przedsiębiorstwa łączą się w latach 80-tych XIXw. pod wspólną nazwą ''Websky, Hartmann & Wiesen AG''. Wraz z rozwojem firmy powstaje kompleks przemysłowy oparty na budynkach dawnych zakładów dwóch firm. Efekty dobrego zarządzania przynoszą nowej firmie sukces ekonomiczny. Walimskie przędzalnie stają się potentatem nie tylko na terenie Rzeszy. Produkty z Gór Sowich trafiają na europejski rynek. Prosperita fabrykantów pozwala modernizować walimskie zakłady, powstają nie tylko nowe hale produkcyjne, ale także bogate zaplecze socjalne. Właścicele zakładają przy fabryce żłobek, remizę, stołówkę, a nawet kasyno. Obszar całego obiektu do lat 40-tych XXw. osiąga kilometrowy obwód, nad którym dominują dwa wysokie kominy przędzalni. Fabryka jeszcze do lat 90-tych ubiegłego wieku składała się z dwóch kilkupiętrowych hal produkcyjnych, własnej elektrowni zakładowej, kotłowni (po wyburzeniach z 2004 roku ostała się już tylko jej frontowa ściana), wielu budynków technicznicznych oraz obszernej hali bielnika, z którego dziś pozostały zaledwie kikuty wypalonych murów.

Do zniszczenia majątku śląskich fabrykantów nie doszło nawet w 1945 roku. Wprawdzie w trakcie wojny część produkcji zostaje wstrzymana, a w budynkach umieszczona zostaje filia obozu koncentracyjnego Gross-Rosen, jednak w maju 1945 roku nowe władze przejmują nietkięnty obiekt wraz z jego niemiecką załogą. Dla nowej Polski dolnośląskie zakłady są rozrusznikiem zniszczonej gospodarki kraju. W krótkim czasie od zakończenia wojny fabryka zaczyna pracować ponownie. Personel zakładów pozostaje ten sam, niemieccy fachowcy są na razie niezbędni do prowadzenia produkcji. Z Walimia zostaną wysiedleni dopiero wtedy, gdy pojawi się nowa polska kadra.

Zakład działał nieprzerwanie do końca trwania Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej. Socjalistyczna gospodarka nie pozwalała na osiągnięcie przedwojennych sukcesów, jednak fabryka w Walimiu nadal istniała. Przez ostanie półwiecze działalności zakład powolnie modernizowano i utrzymywano w stanie produkcji.

Widmo upadku nadchodzi w latach 80-tych XXw. obiekt ten, jak i cała gospodarka centralnie planowana, boryka się z coraz większymi problemami finansowyni. W 1992 roku efektem głebokiej zapaści jest postawienie fabryki "Walim'' w stan likwidacji. Budynki zostają sprzedane osobie prywatnej.

Następująca w latach 90-tych transformacja gospodarcza była gwoździem do trumny dolnośląskiego przemysłu. Sytuację tą można porównać tylko do kryzysu wywołanego krachem na amerykańskich giełdach w 1929 roku. Ten ''Czarny Czwartek'' nastał nie tylko dla Walimia, do końca lat 90-tych na Dolnym Śląsku upadają praktycznie wszystkie zakłady włókiennicze. Gdy w Wałbrzychu zamykane są kopalnie, w Świebodzicach upada przemysł lniarski, to samo spotyka zagłębie w Kamiennej Górze, znikają zakłady bawełniarskie w Bogatyni oraz wielu innych dolnośląskich miejscowościach. Pracę tracą ludzie, którzy pracowali tu przez całe swoje życie. Nieudolność gospodarcza i zalew polskiego rynku przez azjatyckie produkty sprawia, iż Walim oraz pozostałe miejscowości nie mają już raczej żadnych szans stać się ponownie ośrodkami przemysłowymi.

Upadła fabryka w Walimiu od 1992 roku pozostaje opuszczona, nowy właściciel nie posiadał żadnego planu dla walimskich zakładów. Zabytek przemysłu zaczyna w niesamowitym tempie popadać w ruinę. Fabryczne hale stają się źródłem surowców dla okolicznych mieszkańców i złodzieji. Wznoszony od XIX w. kompleks, jest nieustannie trawiony przez pożary i szabrownicze rozbiórki. Przez ponad 20 lat od zamknięcia fabryki znika całe wyposażenie zakładów, a także większość budynków. Kresem są rozbiórki, jakie nastąpiły w 2004 roku. Z zakładów pozostaje jedynie rumowisko cegieł i zniszczonych betonowych konstrukcji.

Wojna nigdy tu nie dotarła, a to, co widzimy dziś w Walimu, jest efektem złej polityki, nie lotniczych bombardowań. W 2016 roku dla tego miejsca nie ma już praktycznie żadnych perspektyw.
W ostanich latach bedące ogniś Zakładami Przemysłu Lniarskiego ''Walim'' ruiny upodobali sobie filmowcy. Pośród gruzów nie wymagających praktycznie żadnych dekoracji nagrano takie produkcje jak ''Tajemnica Twierdzy Szyfrów'' czy ''Miasto 44'' opowiadające o Powstaniu Warszawskim (sic!).

Ironią losu stało się to, iż miejsce, które uchroniło się przed wojenną zawieruchą, jest dziś planem filmów wojennych. Filmowcy muszą jednak charakteryzować ściany śladami kul, ponieważ żadna tego miejsca nie zniszczyła.

contentmap_plugin

Práva na veškeré texty, fotografie a grafiku umístěnou na webové stránce Kvetevropy.cz jsou vyhrazena. Není povoleno jejich použití nebo kopírování bez souhlasu redakce.

Kontakt: redakce@kvetevropy.cz